گسکت چیست؟ بررسی انواع، ویژگی‌ ها و کاربرد هر کدام

گسکت ها از جمله اجزای حیاتی در صنایع مختلف به شمار می‌ روند که وظیفه اصلی آن‌ ها جلوگیری از نشت مایعات و گازها در نقاط اتصالی بین دو سطح است. این قطعات معمولاً از مواد نرم و انعطاف‌ پذیر ساخته می‌ شوند و در بسیاری از سیستم‌ ها و دستگاه‌ ها به منظور ایجاد درزگیر و جلوگیری از نفوذ مایعات و گازها استفاده می‌ شوند. در این مقاله به بررسی گسکت‌ ها، انواع مختلف آن‌ ها، ویژگی‌ ها و کاربردهای هر کدام می‌ پردازیم.

تعریف گسکت

گسکت (Gasket) به قطعه‌ ای اطلاق می‌ شود که به‌ طور معمول در اتصالات بین دو سطح مختلف قرار می‌ گیرد تا از نشت مایعات، گازها، بخار یا مواد شیمیایی جلوگیری کند. این قطعه معمولاً از مواد نرم و انعطاف‌ پذیر مانند لاستیک، فلز یا پلاستیک ساخته می‌ شود که به خوبی می‌ توانند با فشار و شرایط مختلف تطابق پیدا کنند. گسکت‌ ها معمولاً در سیستم‌ هایی استفاده می‌ شوند که نیاز به آب‌ بندی دقیق دارند، مانند لوله‌ کشی‌ ها، موتورهای خودرو، دستگاه‌ های صنعتی، سیستم‌ های برودتی و حرارتی.

گسکت‌ ها را می‌ توان بر اساس مواد تشکیل‌ دهنده و کاربرد آن‌ ها به دسته‌ های مختلفی تقسیم کرد. در زیر به مهم‌ ترین انواع گسکت‌ ها اشاره می‌ کنیم:

1. گسکت‌ های لاستیکی

گسکت‌ های لاستیکی از لاستیک طبیعی یا مصنوعی ساخته می‌ شوند و برای استفاده در محیط‌ هایی با فشار و دمای پایین تا متوسط مناسب هستند. این گسکت‌ ها اغلب در سیستم‌ های آب و فاضلاب، درب‌ های دستگاه‌ های الکتریکی و حتی در برخی صنایع خودروسازی کاربرد دارند.

ویژگی‌ ها:

مقاومت به آب و مواد شیمیایی.
انعطاف‌ پذیری بالا که باعث میشود به راحتی به سطوح غیر هم‌ سطح بچسبند.
عملکرد مناسب در دماهای متوسط.

کاربردها:

استفاده در پمپ‌ ها، شیرآلات، سیستم‌ های آب و فاضلاب، و دستگاه‌ های برقی.

2. گسکت‌ های فلزی

گسکت‌ های فلزی از فلزاتی مانند فولاد ضد زنگ، آلومینیوم یا مس ساخته می‌ شوند و معمولاً برای کاربردهایی با فشار بالا و دمای زیاد مورد استفاده قرار می‌ گیرند. این گسکت‌ ها به دلیل استحکام بالا و مقاومت در برابر حرارت، برای استفاده در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی مناسب هستند.

ویژگی‌ ها:

مقاومت بالا در برابر حرارت و فشار.
دوام و طول عمر بالا.
مناسب برای شرایط سخت و محیط‌های صنعتی.

کاربردها:

استفاده در توربین‌ ها، دیگ‌ های بخار، لوله‌ کشی‌ های صنعتی، موتورهای دیزلی و صنایع نفت و گاز.

3. گسکت‌ های کاغذی یا کامپوزیتی

این نوع گسکت‌ ها از مواد نرم و ترکیبی مانند کاغذ یا دیگر الیاف کامپوزیتی ساخته می‌ شوند که در برخی شرایط خاص برای استفاده در فشارهای پایین کاربرد دارند. این گسکت‌ ها معمولاً در سیستم‌ های آبگرم و لوله‌ کشی‌ های خانگی یا ماشین‌ آلات سبک استفاده می‌ شوند.

ویژگی‌ ها:

هزینه کم.
مناسب برای فشار پایین.
انعطاف‌ پذیری و قابلیت تطابق با سطوح مختلف.

کاربردها:

استفاده در سیستم‌ های آبگرم، دستگاه‌ های الکترونیکی و لوله‌ کشی‌ های خانگی.

4. گسکت‌ های فلز/لاستیک

گسکت‌ های ترکیبی فلز و لاستیک به‌ طور ویژه برای محیط‌ هایی که نیاز به ترکیبی از استحکام فلزی و انعطاف‌ پذیری لاستیکی دارند، طراحی شده‌ اند. این گسکت‌ ها می‌ توانند در شرایطی که به مقاومت به فشار و دما نیاز است، عملکرد مناسبی داشته باشند.

ویژگی‌ ها:

ترکیب مزایای فلز و لاستیک.
مقاومت بالا در برابر فشار و حرارت.
مناسب برای استفاده در سیستم‌ های صنعتی با شرایط پیچیده.

کاربردها:

استفاده در لوله‌ کشی‌ های صنعتی، سیستم‌ های هیدرولیکی، و اتصالات با دمای بالا.

5. گسکت‌ های پلیمری

این نوع گسکت‌ ها از مواد پلیمری مانند تفلون (PTFE) ساخته می‌ شوند که دارای مقاومت بالایی در برابر خوردگی، حرارت و مواد شیمیایی هستند. این گسکت‌ ها در صنایع شیمیایی و پتروشیمی بسیار پرکاربردند.

ویژگی‌ ها:

مقاومت بالا در برابر مواد شیمیایی و حرارت.
عملکرد عالی در شرایط خوردگی شدید.
مقاومت به سایش و آسیب‌ های محیطی.

کاربردها:

استفاده در صنایع شیمیایی، پتروشیمی، داروسازی، و صنایع غذایی.

ویژگی‌ های گسکت‌ ها

گسکت‌ ها باید ویژگی‌ هایی داشته باشند که عملکرد صحیح در شرایط مختلف را تضمین کنند. در اینجا برخی از ویژگی‌ های مهم گسکت‌ ها را ذکر می‌ کنیم:

1. مقاومت در برابر فشار

گسکت‌ ها باید توانایی تحمل فشارهای مختلف را داشته باشند. این ویژگی به‌ ویژه برای گسکت‌ های استفاده‌ شده در سیستم‌ های هیدرولیکی، بخار و لوله‌ کشی‌ های صنعتی بسیار حائز اهمیت است.

2. انعطاف‌ پذیری

انعطاف‌ پذیری گسکت‌ ها برای تطابق با سطوح غیر یکنواخت و ایجاد آب‌ بندی محکم ضروری است. این ویژگی به‌ ویژه در گسکت‌ های لاستیکی و کامپوزیتی مشاهده می‌ شود.

3. مقاومت به خوردگی

در محیط‌ های شیمیایی یا فنی که مواد خورنده وجود دارند، گسکت‌ ها باید در برابر خوردگی مقاومت بالایی داشته باشند. گسکت‌ های فلزی یا پلیمری می‌ توانند به‌ طور مؤثری از این شرایط جلوگیری کنند.

4. مقاومت به دما

گسکت‌ ها باید قادر به کارکرد در دماهای بالا یا پایین باشند. گسکت‌ های فلزی و پلیمری معمولاً برای این نوع شرایط مناسب‌ ترند.

کاربردهای گسکت‌ ها

گسکت‌ ها در صنایع مختلف کاربردهای متعددی دارند که در زیر به مهم‌ ترین آن‌ ها اشاره می‌ کنیم:

1. صنعت خودروسازی

در خودروها، گسکت‌ ها برای جلوگیری از نشت روغن، مایعات خنک‌ کننده و سوخت از موتور استفاده می‌ شوند. این گسکت‌ ها باید در برابر دما و فشار بالای موتور مقاوم باشند.

2. صنعت نفت و گاز

در صنایع نفت و گاز، گسکت‌ ها به‌ طور گسترده در لوله‌ کشی‌ ها، تانکرها، و مخازن استفاده می‌ شوند تا از نشت گاز و مایعات جلوگیری کنند. گسکت‌ های فلزی و پلیمری معمولاً در این صنعت استفاده می‌ شوند.

3. صنعت انرژی

در نیروگاه‌ ها و توربین‌ های بخار، گسکت‌ ها به‌ عنوان یک درزگیر برای جلوگیری از نشت بخار و آب داغ عمل می‌ کنند. این گسکت‌ ها معمولاً از مواد فلزی یا مقاوم به حرارت ساخته می‌ شوند.

4. صنایع شیمیایی و پتروشیمی

در صنایع شیمیایی، گسکت‌ ها برای جلوگیری از نشت مواد شیمیایی سمی و خورنده به کار می‌ روند. گسکت‌ های پلیمری، فلزی و ترکیبی در این صنایع رایج هستند.

5. صنایع غذایی و دارویی

در صنایع غذایی و دارویی، گسکت‌ ها باید از مواد غیر سمی ساخته شوند تا از آلودگی محصولات جلوگیری کنند. گسکت‌ های پلیمری مانند تفلون در این صنایع بسیار کاربرد دارند.

رابطه بین گسکت و فلنج

برای درک بهتر نقش گسکت‌ ها، لازم است ابتدا با ساختار فلنج آشنا شویم. فلنج‌ ها (Flanges) اتصالاتی دایره‌ ای شکل هستند که برای اتصال لوله‌ ها، شیرآلات، پمپ‌ ها و سایر تجهیزات در صنایع مورد استفاده قرار می‌ گیرند. این اتصالات در حقیقت نقطه تماس بین دو تجهیز هستند که نیاز به آب‌ بندی ایمن دارند.
در این میان، گسکت‌ ها به عنوان عامل آب‌ بندی بین دو فلنج عمل می‌ کنند. زمانی که دو فلنج با استفاده از پیچ و مهره به هم متصل می‌ شوند، گسکت بین آن‌ ها قرار می‌ گیرد تا:

از نشت مایعات یا گازها جلوگیری شود.
تنش بین سطوح فلزی فلنج‌ ها کاهش یابد.
مقاومت در برابر فشار، دما و خوردگی تضمین شود.

نوع گسکتی که در فلنج‌ ها استفاده می‌ شود باید بر اساس نوع فلنج (مانند فلنج رزوه‌ ای، گلودار، اسلیپ آن، جوشی، بلایند و…) و شرایط کاری سیستم انتخاب شود.
به عنوان مثال، در فلنج‌ های RTJ (Ring Type Joint) حتما باید از گسکت‌ های فلزی حلقه‌ ای استفاده شود، در حالی که فلنج‌ های Face-to-Face یا Raised Face معمولا با گسکت‌ های غیر فلزی یا کامپوزیتی آب‌ بندی می‌ شوند.

تفاوت گسکت و اورینگ

گرچه عملکرد کلی گسکت و اورینگ یکسان است، اما این دو قطعه از نظر ساختار و کاربرد تفاوت‌ های قابل توجهی دارند. مهم‌ ترین تفاوت‌ ها شامل موارد زیر هستند:

ویژگی	اورینگ	گسکت
شکل ظاهری	حلقه ای و دایره ای	تخت یا با برش خاص
کاربرد	اتصالات کوچک و مکانیکی	اتصالات فلنجی و تجهیزات بزرگ
جنس	الاستومری و لاستیکی	متنوع (فلزی، غیر فلزی، کامپوزیت)
فشار قابل تحمل	متوسط تا پایین	بسیار بالا
دمای قابل تحمل	محدود به نوع لاستیک	بسیار بالا

فرآیند نصب گسکت به فلنج

نصب صحیح گسکت بین فلنج‌ ها بسیار مهم است زیرا هرگونه اشتباه می‌تواند باعث نشت یا حتی خرابی سیستم شود. مراحل نصب گسکت به شرح زیر است:

آماده‌ سازی سطح فلنج‌ ها: قبل از نصب، سطوح تماس فلنج‌ ها باید تمیز، خشک و عاری از هرگونه چربی، زنگ زدگی یا باقی‌ مانده گسکت قبلی باشند.
انتخاب گسکت مناسب: براساس دما، فشار و نوع سیال، گسکت مناسب انتخاب شود.
قرار دادن دقیق گسکت: گسکت باید دقیقا در مرکز فلنج‌ ها قرار گیرد، طوری که به صورت یکنواخت تحت فشار قرار گیرد.
سفت کردن پیچ‌ ها: پیچ‌ های فلنج باید به صورت ضربدری و با گشتاور مشخص سفت شوند تا فشار به صورت یکنواخت توزیع گردد و از له‌ شدگی یا انحراف گسکت جلوگیری شود.
بازرسی نهایی: پس از نصب، باید سیستم را از نظر نشتی بررسی کرد.

نگهداری و تعویض گسکت‌ ها

همان‌ طور که پیش‌ تر گفته شد، طول عمر گسکت‌ ها محدود است و به مرور زمان ممکن است دچار فرسودگی، تغییر شکل یا ترک خوردگی شوند. برای حفظ ایمنی و کارایی سیستم صنعتی، بهتر است نکات زیر را رعایت کرد:

بازدید دوره‌ ای از محل‌ های آب‌ بندی برای بررسی نشتی
بررسی وضعیت پیچ‌ ها و گشتاور آن‌ ها در اتصالات فلنجی
تعویض گسکت هنگام هر بار باز کردن اتصال فلنج
استفاده از گسکت‌ هایی با کیفیت و دارای تاییدیه استاندارد

در محیط‌ هایی با دمای بالا یا در تماس با مواد شیمیایی، استفاده از گسکت‌ های تخصصی (مانند گرافیتی یا اینکونل) توصیه می‌ شود.

استانداردهای رایج در تولید گسکت

گسکت‌ ها بر اساس استانداردهای مختلفی طراحی و تولید می‌ شوند که تضمین کننده کیفیت و عملکرد آن‌ ها در شرایط گوناگون است. برخی از مهم‌ ترین استانداردهای بین‌ المللی گسکت‌ ها عبارتند از:

ASME B16.20: استاندارد مربوط به گسکت‌ های فلزی و نیمه فلزی برای فلنج‌ های فولادی
ASME B16.21: استاندارد گسکت‌ های غیر فلزی
EN 1514: استاندارد اروپایی برای گسکت‌ ها در سیستم‌ های فلنجی
API 601: استاندارد گسکت‌ های مقاوم در برابر حریق (Fire Safe)

استفاده از گسکت‌ هایی که طبق این استانداردها تولید شده‌ اند، باعث افزایش اطمینان و کاهش خطرات در فرآیندهای صنعتی می‌ شود.

جمع‌ بندی نهایی

گسکت به عنوان یک مهر و موم‌ کننده قابل اعتماد در انواع تجهیزات صنعتی نقش کلیدی دارد. این عنصر مهم با ایجاد آب‌ بندی مناسب در بین فلنج‌ ها و سایر اتصالات، از نشت، افت انرژی و خرابی سیستم جلوگیری می‌ کند.

با شناخت انواع گسکت‌ ها، مواد سازنده آن‌ ها، کاربردها، و استانداردهای انتخاب صحیح، میتوان سیستم‌ هایی ایمن‌تر، کارآمدتر و بادوام‌تر طراحی کرد.
گسکت‌ ها در کنار فلنج‌ ها مکمل یکدیگرند و انتخاب اشتباه هر یک از آن‌ ها می‌ تواند عملکرد کل سیستم را تحت تاثیر قرار دهد. از این‌رو، مشورت با کارشناسان فنی و استفاده از محصولات استاندارد و با کیفیت، گامی حیاتی در طراحی و نگهداری سیستم‌ های صنعتی محسوب می‌ شود.

برای خرید انواع قلنج روی لینک های زیر کلیک کنید:

پرسش‌ های متداول درباره گسکت‌ ها

در این بخش از مقاله به سوالات متداول شما در مورد گسکت ها پرداخته ایم پس با ما همراه باشید.

1. گسکت چیست و چه کاربردی دارد؟

گسکت یا واشر، قطعه‌ ای نرم و انعطاف‌ پذیر است که برای آب‌ بندی بین دو سطح، مانند فلنج‌ ها، استفاده می‌ شود تا از نشت گازها یا مایعات جلوگیری کند.

2. گسکت‌ها در چه صنایعی استفاده می‌ شوند؟

گسکت‌ ها در صنایع نفت و گاز، پتروشیمی، نیروگاهی، دارویی، غذایی، آب و فاضلاب، و هوافضا به طور گسترده کاربرد دارند.

3. چه تفاوتی بین گسکت فلزی و غیر فلزی وجود دارد؟

گسکت‌ های فلزی برای شرایط دمای بالا و فشار زیاد استفاده می‌ شوند، در حالی که گسکت‌ های غیر فلزی (مانند لاستیکی یا گرافیتی) در فشار و دمای متوسط کاربرد دارند و قیمت پایین‌ تری دارند.

4. چه ارتباطی بین گسکت و فلنج وجود دارد؟

گسکت‌ ها در بین دو فلنج قرار می‌ گیرند و با فشرده شدن، فضای خالی را پر می‌ کنند تا از نشت سیال در محل اتصال جلوگیری شود.

5. عمر مفید یک گسکت چقدر است؟

عمر گسکت بسته به جنس، شرایط کاری، فشار، دما و مواد عبوری متفاوت است، اما معمولا باید هنگام هر بار باز کردن اتصال فلنج تعویض شود.

6. آیا گسکت قابل استفاده مجدد است؟

خیر. به طور کلی گسکت‌ ها برای یک بار استفاده طراحی شده‌ اند و پس از باز شدن اتصال، باید با گسکت جدید جایگزین شوند تا آب‌ بندی به درستی انجام شود.

7. از چه استانداردهایی باید در انتخاب گسکت استفاده کرد؟

استانداردهایی مانند ASME B16.20، ASME B16.21، API 601 و EN 1514 از معتبرترین استانداردهای جهانی برای طراحی و انتخاب گسکت هستند.

8. تفاوت گسکت با اورینگ در چیست؟

گسکت‌ ها بیشتر برای اتصالات بزرگ و تخت مانند فلنج‌ ها استفاده می‌ شوند، در حالی که اورینگ‌ ها بیشتر در قطعات مکانیکی کوچک با شیار دایره‌ ای به کار می‌ روند.